Tropikal yağmur ormanlarındaki abiyotik faktörlerin özellikleri nelerdir? Bu ekosistemin tür çeşitliliği ile ilişkisi nedir?

Yeryüzünün küresel boyuttaki iklim modelleri, büyük öl­çüde, güneş enerjisi girdisi ve gezegenin uzaydaki hareketi tarafından belirlenir. Güneşin, atmosfer, karasal ortamlar ve su üzerindeki ısıtıcı etkisinin oluşturduğu sıcaklık deği­şiklikleri, hava hareketi döngüleri ve suyun buharlaşması, iklimde enleme bağlı olarak ortaya çıkan çarpıcı değişiklik­lerden sorumludur. Güneş doğrudan tam tepede olduğun­da güneş radyasyonu en şiddetli olduğundan, Dünya'nın biçimi, güneş ışığının şiddetinde enleme bağlı olarak değişikliklerin ortaya çıkmasına neden olur. Bu­nunla birlikte, gezegenin ekseni, aynı zamanda, güneşin çevresindeki yörüngenin düzlemine göre 23.5° eğiktir; bu eğiklik, güneşten yayılan ışınların şiddetinde mevsimsel de­ğişikliklere neden olur. Tropikler (23.5° ku­zey enlemi ile 23.5° güney enlemi arasında kalan bölgeler), Dünya'daki her hangi bir bölgedekine göre güneş radyas­yonu bakımından en büyük yıllık girdiyi alır ve mevsimsel olarak en az değişikliği yaşar. Işık ve sıcaklıktaki mevsimsellik, kutuplara doğru gidildikçe düzenli olarak artış gösterir; kutup bölgeleri, sürekli karanlık dönemlerin olduğu, uzun ve soğuk kış mevsimlerine ve sürekli aydınlık dönemlerin olduğu, kısa süren yaz mevsimlerine sahiptir.

Ekvator yakınındaki şiddetli güneş radyasyonu, havanın küresel boyutta dolaştırılmasını başlatır, yağış ve rüzgarları meydana getirir. Tropiklerdeki yüksek sıcak­lıklar, Dünya'nın yüzeyinden suyu baharlaştırır ve nemli, ılık hava kütlelerinin yükselerek kutuplara doğru akmasına yol açarlar. Yükselen hava kitleleri, içerdikleri suyun çoğu­nu salarak, tropik bölgelerde yoğun yağışlara neden olular. Böylece, yüksek sıcaklıklar, şiddetli güneş ışığı ve bol yağış­lar, tropik iklimin tipik özellikleridir; bu iklim, bazı tropik ormanlardaki bol bereketli bitik örtüsünün gelişmesini ve mercan resiflerinin gelişimini destekler. Yüksek yükselti­lerde artık kuru olan hava kütlesi, 30° kuzey ve güney en­lemleri civarında yeryüzüne doğru inerken karalardan nem absorblar ve bu enlemlerde yaygın olan çöllerin gelişmesine yol açan kurak iklimi yaratır. Aşağı doğru inen havanın bir kısmı, daha sonra düşük yükseltilerde kutuplara doğru akar ve yoğun yağış bırakır (tropiklerdekinden daha az olması­na karşın); buralarda hava kütleleri tekrar yükselir ve 60° enlemin civarında nemini salar. Kozalaklı ormanların ge­nişçe yayılışı, bu oldukça nemli fakat genellikle soğuk olan enlemlerdeki, peyzaja hükmeder. Bu soğuk ve kuru olan havanın bir kısmı yükselerek daha sonra kutuplara doğru akar ve kutuplarda bu hava aşağıya doğru iner ve geriye ek­vatora doğru akarken nemi absorblar. Sonuçta, Arktik ve Antarktika'nın oransal olarak yağmursuz ve çok sert soğuk iklimleri ortaya çıkar.

Tropikal yağmur ormanı, dikey olarak tabakalaşma gösterir. Taç bölgesinde yer alan ağaçlar, en üst tabakayı oluşturur. Taç tabakası, genellikle çok sıkıdır; böylece aşağıdaki zemine çok az ışık ulaşır. Ağaçların yıkılması nedeniyle, bir açıklık meydana geldiği zaman, diğer ağaçlar ve odunsu sarmaşıklar hızlı olarak gelişir; ışık ve alan için rekabet etmek suretiyle boşlukları doldururlar. Ağaçla­rın çoğu, orkide ve Bromelia cinsine ait epifitik bitkilerle (topraktan ziyade, diğer bitkiler üzerinde gelişen bitkiler) kaplıdır. Tropiklerdeki bir bölgeden diğerine değişiklik gösteren düşük yağış miktarı, alanda gelişecek olan vejetasyonun belirlenmesinde birincil faktördür. Her hangi bir zamandaki yağış miktarının az olduğu ya da uzun süreli kurak dönemlerin yaşadığı alçak kesimlerde, tropikal kurak ormanlar hakim durumdadır. Orada bulunan bitkiler, dikenli çalılar ve ağaçlar ve sukkulent (su depolayıcı) bitkilerin bir karışımı şeklindedir. Kurak ve yağışlı dönemlerin belirgin olarak ayrılmış olduğu bölgelerde, yaprak döken tropikal ağaçlar yaygındır. 

CAMPBELL – REECE, BİYOLOJİ sf. 1101-1113