Eşey ana
hücrelerindeki 46 kromozom mayoz ile
gametlere (sperm ve yumurta) eşit olarak paylaştırılmaktadır. Normal bir
mayoz bölünme sonucunda oluşan gametlerde 23 kromozom bulunmaktadır. Mayoz
bölünme sırasında bazen homolog kromozomlar birbirinden ayrılmayarak aynı yöne
doğru ilerlerler. Ayrılmama denilen bu olay sonucunda fazla sayıda kromozom
taşıyan gametlerin yanında eksik sayıda kromozom taşıyan gametler meydana
gelir. Bu gametlerin üreme olaylarına katılması ile 2n-1, 2n-2, 2n+1, 2n+4 gibi
anormal kromozom sayısına sahip bireyler oluşabilir. Ayrılmama olayının
otozomlarda veya gonozomlarda meydana gelme durumuna göre farklı sonuçlar
ortaya çıkabilmektedir.
Ayrılmama
olayı belli bir faktöre bağlı olmaksızın gerçekleştiği için, çaprazlama
çalışmalarında ayrılmama olayının olasılığı hesaplanamaz.
Otozomlarda Ayrılmama:
Vücut kromozomları olarakta bildiğimiz otozomlar,
mayoz bölünme sırasında ayrılmazlarsa farklı kromozom sayısındaki gametlerin
oluşumuna neden olabilirler. Otozom ayrılmamasının özellikle 13., 18., 21. ve
22. çift homolog kromozomlarda meydana gelmesi dikkat çekmiştir.
En çok rastlanılanı 21. kromozom çiftlerinin ayrılmamasıdır.
Bu durum Down sendromu (mongolizm) olarak bilinir (İngiliz doktor Langdon Down ilk
tanımlayan olduğu için). (Tek bir sebepten dolayı oluşan özelliklerin tümüne
sendrom denilmektedir.)
Gonozomlarda Ayrılmama:
Eşey kromozomları olan X ve Y kromozomlarında; gözlenen ayrılmama
olayları sonucunda iki gonozomlu gametlerle birlikte hiç gonozom taşımayan gametlerde
meydana gelmektedir.
Oogenez (yumurta üretimi) sırasında gonozom ayrılmaması
sonucunda oluşan yumurta normal bir spermle döllenirse klinefelter erkek,
(XXY), süper dişi (XXX) veya turner sendromlu dişi (XO) bireyler oluşabilmektedir.
Spermatogenez (sperm üretimi) sırasında gerçekleşen gonozom ayrılmaması
sonucunda oluşan spermler normal bir yumurtayı döllerse XYY kromozomlu erkek
oluşabilmektedir.
Klinefelter
Sendromu:
Yumurta
üretimi sırasında X kromozomlarının ayrılmaması sonucu oluşan yumurtanın (22 +
XX), normal bir spermle (22 + Y) döllenmesi sonucunda oluşurlar. Toplam 47
kromozom sayılan karyotipte iki tane X kromozomu ve bir tane Y kromozomu
gözlenir. 44 + XXY genotipli bu erkekler ince sesli ve kısırdırlar.
Gonozom taşımayan bir yumurtanın
(22 + O), X kromozomu taşıyan normal bir sperm ile döllenmesi sonucu meydana
gelir. İki tane X kromozomu yerine sadece bir tane X kromozomu taşıdığı için
karyotipinde 45 kromozom sayılabilir (44 + XO). Dişi görünüşündeki bu bireylerin
boyunlarının etrafında kalın deri kıvrımları vardır. Boyları ve parmakları
kısa olan turner sendromlu dişiler normal eşeysel olgunluğa ergenlik yıllarında
ulaşamazlar. İnsanlardaki kromozom eksikliği anormalliklerinden sadece turner
sendromlu bireyler yaşayabilmektedir.
48, XXYY sendromu; yaklaşık
17,000 canlı doğumda bir karşılaşılan Klinefelter sendromunun özelliklerini
taşıyan bir hastalıktır. Bu hastalarda semptomlar daha ağır görülür.
Mozaik 47,XXY/46,XY Klinefelter
sendromu; şeklinde mozaik olarak da görülebilir. Bu hastalarda semptomlar
47,XXY karyotipli hücrelerin yoğunluğuna bağlı olarak değişir.
Süper Dişi Sendromu:
İki tane
gonozom taşıyan bir yumurtanın (22 + XX) X gonozomu taşıyan normal bir sperm
ile döllenmesi sonucunda meydana gelirler. 47 kromozoma (44 + XXX) sahip bu
dişiler dış görünüş olarak normaldirler. Genelde kısır olan bireylerin yanında
çok az da olsa doğurgan bireylere rastlanabilmektedir.
44+Y0 Erkek:
Yaşamsal
öneme sahip bazı genler X kromozomunda taşınmaktadır. Bu nedenle 44+YO
kromozomlu bireylerde X kromozomu bulunmadığı için bu bireylerin yaşaması
mümkün değildir.
X kromozomu taşımayan bir yumurta
hücresinin X kromozomu taşıyan bir sperm ile döllenmesi sonucu ya da eşey
kromozomu taşımayan bir spermin normal bir yumurta hücresini döllemesiyle
meydana gelir. Eşey kromozomlarından biri dişide bulunmaz ya da yapısı bozulmuş
durumdadır. 1/2000 canlı doğan dişi bebekte görülür. Karyotip 45,X ya da 45,XO
olarak gösterilir ya da farklı genetik varyasyonları vardır. Bu kromozomal
düzensizlik dört farklı yolla meydana gelebilir;
Mayoz sırasında ayrılmama; eşey
kromozomlarından her ikisinin de diğer gruba gitmiş olmasıyla yumurta ya da
spermde X ya da Y kromozomunun bulunmaması. Karyotipi 45,X (ya da 45,X0) olarak
gösterilir. Bu grup, Turner sendromu içinde %50'lik yer kaplar.
Gelişme sırasında gametogenezde, X
kromozomunun bir parçasını yitirip, diğer ucuna tutunarak halka şeklini
almasıyla. Karyotip; 46, XrXp olarak gösterilir. (rXp; halka kromozomun bir
parçasının kaybolduğunu gösterir.) Diğer türde ise, X kromozomunun iki uzun
kolu birleşir, kısa kol kaybolmuştur. Bu izokromozom olarak adlandırılır.
Turner sendromunda %30'luk yer kaplayan gruptur.
Hücre bölünmesinin erken safhalarında,
ayrılmama durumu bir X'in kaybolmasına yol açar. Bu tüm hücrelerde görülmez, bu
yüzden mozaizm ortaya çıkar. Karyotip; 46, XX/45, X şeklindedir. Burada
mozaizmin yoğunluğuna bağlı olarak hastalığın seyri değişir. Turner sendromunda
%20 oranında görülen gruptur.
Çok nadir olarak, embriyo normal X
kromozomuna sahip ve küçük bir Y kromozomu taşıdığında da Turner sendromu
bulguları görülür. Burada Y kromozomu fonksiyonel değildir ve bu yüzden kişi
Turner sendromlu olarak dişi şeklinde gelişir. Tıpta, bu Swyer sendromu olarak
bilinir.
Turner sendromuna yol açan risk faktörleri
henüz tam olarak bilinmemektedir. Ayrılmama durumu anne yaşıyla arttığında Down
sendromu gibi hastalıklara yol açabilmekteyken, Turner sendromuna herhangi bir
etkisi olmamaktadır. Tamamen sağlıklı bir aile de böyle bir çocuğa sahip
olabilir. Yeni doğan her 2000 kız çocuğunun birinde Turner sendromu
görülmektedir.
Turner
Sendromu gebelikte tanınabilen bir hastalıktır. Bazen fetüs, ultrason bulguları
ile de anormal olarak tanımlanabilir. (Kalp bozuklukları, böbrek anomalileri,
kistik higroma, vs. gibi). Ultrasonografi, amniyosentez ve diğer bazı tanı
yöntemleri ile Turner Sendromundan şüphelenilen gebeliklerde kesin tanı konur.
Turner Sendromu saptanmışsa aileye ayrıntılı genetik danışmanlık verilerek
gebeliğin sonlandırılması önerilir. Turner Sendromlu Kadınlar Çocuk Sahibi
Olabilir mi?
Turner
sendromluların bir kısmında ergenlik dönemi başına kadar canlı kalmış az sayıda
yumurta hücreleri mevcuttur. Ancak zamanla bu hücreler de hızla azalır. Bu
sebeble Turner sendromlu bir kadının “tıbbi yardım” almaksızın çocuk sahibi
olma ihtimali son derece düşüktür.
44+XYY Erkek:
Ayrılmama
olayı mayoz bölünmenin birinci bölümünde (mayoz I) gerçekleşebileceği gibi
ikinci bölümünde de (mayoz II) gerçekleşebilir. Spermatogenez sırasında mayoz
bölünmenin ikinci bölümünde gerçekleşen ayrılmama olayı sonucunda 22 + YY
kromozomlu spermler meydana gelebilir. Bu spermlerin normal bir yumurtayı
döllemesi sonucu 47 kromozomlu (44 + XYY) bir erkek birey oluşur. Bu bireylerin
boyları normalden uzunken zeka gelişmişliği normalden daha azdır. 1000 de 1
görülür.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder