Sayfalar

13 Mart 2012 Salı

KROMOZOM SAYISINDAKİ DEĞİŞİKLİKLER


Eşey ana hücrelerindeki 46 kro­mozom mayoz ile  gametlere (sperm ve yumurta) eşit olarak paylaştırılmaktadır. Normal bir mayoz bölünme sonucun­da oluşan gametlerde 23 kromozom bulunmaktadır. Mayoz bölünme sırasında bazen homolog kromo­zomlar birbirinden ayrılmayarak aynı yöne doğru iler­lerler. Ayrılmama denilen bu olay sonucunda fazla sa­yıda kromozom taşıyan gametlerin yanında eksik sa­yıda kromozom taşıyan gametler meydana gelir. Bu gametlerin üreme olaylarına katılması ile 2n-1, 2n-2, 2n+1, 2n+4 gibi anormal kromozom sayısına sahip bireyler oluşabilir. Ayrılmama olayının otozomlarda veya gonozomlarda meydana gelme durumuna göre farklı sonuçlar ortaya çıkabilmektedir.


Ayrılmama olayı belli bir faktöre bağlı olmaksızın gerçekleştiği için, çaprazlama çalışmalarında ayrılma­ma olayının olasılığı hesaplanamaz.
Otozomlarda Ayrılmama:
Vücut kromozomları olarakta bildiğimiz otozomlar, mayoz bölünme sırasında ayrılmazlarsa farklı kromo­zom sayısındaki gametlerin oluşumuna neden olabi­lirler. Otozom ayrılmamasının özellikle 13., 18., 21. ve 22. çift homolog kromozomlarda meydana gelmesi dikkat çekmiştir.

En çok rastlanılanı 21. kromozom çiftlerinin ayrılmamasıdır. Bu durum Down sendromu (mongolizm) olarak bilinir (İngiliz doktor Langdon Down ilk tanımlayan ol­duğu için). (Tek bir se­bepten dolayı oluşan özelliklerin tümüne sendrom denilmektedir.)


Gonozomlarda Ayrılmama:
Eşey kromozomları olan X ve Y kromozomlarında; gözlenen ayrılmama olayları sonucunda iki gonozomlu gametlerle birlikte hiç gonozom taşımayan ga­metlerde meydana gelmektedir.
Oogenez (yumurta üretimi) sırasında gonozom ayrıl­maması sonucunda oluşan yumurta normal bir spermle döllenirse klinefelter erkek, (XXY), süper dişi (XXX) veya turner sendromlu dişi (XO) bireyler oluşabilmektedir. Spermatogenez (sperm üretimi) sırasın­da gerçekleşen gonozom ayrılmaması sonucunda oluşan spermler normal bir yumurtayı döllerse XYY kromozomlu erkek oluşabilmektedir.


Klinefelter Sendromu:
Yumurta üretimi sırasında X kromozomlarının ayrılma­ması sonucu oluşan yumurtanın (22 + XX), normal bir spermle (22 + Y) döllenmesi sonucunda oluşurlar. Top­lam 47 kromozom sayılan karyotipte iki tane X kromo­zomu ve bir tane Y kromozomu gözlenir. 44 + XXY genotipli bu erkekler ince sesli ve kısırdırlar.
Gonozom taşımayan bir yumurtanın (22 + O), X kro­mozomu taşıyan normal bir sperm ile döllenmesi sonucu meydana gelir. İki tane X kromozomu yerine sa­dece bir tane X kromozomu taşıdığı için karyotipinde 45 kromozom sayılabilir (44 + XO). Dişi görünüşün­deki bu bireylerin boyunlarının etrafında kalın deri kıv­rımları vardır. Boyları ve parmakları kısa olan turner sendromlu dişiler normal eşeysel olgunluğa ergenlik yıllarında ulaşamazlar. İnsanlardaki kromozom eksik­liği anormalliklerinden sadece turner sendromlu bi­reyler yaşayabilmektedir.
48, XXYY sendromu; yaklaşık 17,000 canlı doğumda bir karşılaşılan Klinefelter sendromunun özelliklerini taşıyan bir hastalıktır. Bu hastalarda semptomlar daha ağır görülür.
Mozaik 47,XXY/46,XY Klinefelter sendromu; şeklinde mozaik olarak da görülebilir. Bu hastalarda semptomlar 47,XXY karyotipli hücrelerin yoğunluğuna bağlı olarak değişir.
Süper Dişi Sendromu:
İki tane gonozom taşıyan bir yumurtanın (22 + XX) X gonozomu taşıyan normal bir sperm ile döllenmesi sonucunda meydana gelirler. 47 kromozoma (44 + XXX) sahip bu dişiler dış görünüş olarak normaldirler. Genelde kısır olan bireylerin yanında çok az da olsa doğurgan bireylere rastlanabilmektedir.
44+Y0 Erkek:
Yaşamsal öneme sahip bazı genler X kromozomunda taşınmaktadır. Bu nedenle 44+YO kromozomlu birey­lerde X kromozomu bulunmadığı için bu bireylerin ya­şaması mümkün değildir.
X kromozomu taşımayan bir yumurta hücresinin X kromozomu taşıyan bir sperm ile döllenmesi sonucu ya da eşey kromozomu taşımayan bir spermin normal bir yumurta hücresini döllemesiyle meydana gelir. Eşey kromozomlarından biri dişide bulunmaz ya da yapısı bozulmuş durumdadır. 1/2000 canlı doğan dişi bebekte görülür. Karyotip 45,X ya da 45,XO olarak gösterilir ya da farklı genetik varyasyonları vardır. Bu kromozomal düzensizlik dört farklı yolla meydana gelebilir;
Mayoz sırasında ayrılmama; eşey kromozomlarından her ikisinin de diğer gruba gitmiş olmasıyla yumurta ya da spermde X ya da Y kromozomunun bulunmaması. Karyotipi 45,X (ya da 45,X0) olarak gösterilir. Bu grup, Turner sendromu içinde %50'lik yer kaplar.
Gelişme sırasında gametogenezde, X kromozomunun bir parçasını yitirip, diğer ucuna tutunarak halka şeklini almasıyla. Karyotip; 46, XrXp olarak gösterilir. (rXp; halka kromozomun bir parçasının kaybolduğunu gösterir.) Diğer türde ise, X kromozomunun iki uzun kolu birleşir, kısa kol kaybolmuştur. Bu izokromozom olarak adlandırılır. Turner sendromunda %30'luk yer kaplayan gruptur.
Hücre bölünmesinin erken safhalarında, ayrılmama durumu bir X'in kaybolmasına yol açar. Bu tüm hücrelerde görülmez, bu yüzden mozaizm ortaya çıkar. Karyotip; 46, XX/45, X şeklindedir. Burada mozaizmin yoğunluğuna bağlı olarak hastalığın seyri değişir. Turner sendromunda %20 oranında görülen gruptur.
Çok nadir olarak, embriyo normal X kromozomuna sahip ve küçük bir Y kromozomu taşıdığında da Turner sendromu bulguları görülür. Burada Y kromozomu fonksiyonel değildir ve bu yüzden kişi Turner sendromlu olarak dişi şeklinde gelişir. Tıpta, bu Swyer sendromu olarak bilinir.
Turner sendromuna yol açan risk faktörleri henüz tam olarak bilinmemektedir. Ayrılmama durumu anne yaşıyla arttığında Down sendromu gibi hastalıklara yol açabilmekteyken, Turner sendromuna herhangi bir etkisi olmamaktadır. Tamamen sağlıklı bir aile de böyle bir çocuğa sahip olabilir. Yeni doğan her 2000 kız çocuğunun birinde Turner sendromu görülmektedir.
Turner Sendromu gebelikte tanınabilen bir hastalıktır. Bazen fetüs, ultrason bulguları ile de anormal olarak tanımlanabilir. (Kalp bozuklukları, böbrek anomalileri, kistik higroma, vs. gibi). Ultrasonografi, amniyosentez ve diğer bazı tanı yöntemleri ile Turner Sendromundan şüphelenilen gebeliklerde kesin tanı konur. Turner Sendromu saptanmışsa aileye ayrıntılı genetik danışmanlık verilerek gebeliğin sonlandırılması önerilir. Turner Sendromlu Kadınlar Çocuk Sahibi Olabilir mi?
Turner sendromluların bir kısmında ergenlik dönemi başına kadar canlı kalmış az sayıda yumurta hücreleri mevcuttur. Ancak zamanla bu hücreler de hızla azalır. Bu sebeble Turner sendromlu bir kadının “tıbbi yardım” almaksızın çocuk sahibi olma ihtimali son derece düşüktür.
44+XYY Erkek:
Ayrılmama olayı mayoz bölünmenin birinci bölümünde (mayoz I) gerçekleşebileceği gibi ikinci bölümünde de (mayoz II) gerçekleşebilir. Spermatogenez sırasında mayoz bölünmenin ikinci bölümünde gerçekleşen ayrıl­mama olayı sonucunda 22 + YY kromozomlu spermler meydana gelebilir. Bu spermlerin normal bir yumurtayı döllemesi sonucu 47 kromozomlu (44 + XYY) bir erkek birey oluşur. Bu bireylerin boyları normalden uzunken zeka gelişmişliği normalden daha azdır. 1000 de 1 görülür.


Hiç yorum yok:

Yorum Gönder