BAKTERIYEL ENFEKSIYON ETKENLERI

Mikobakteriler, tüberküloz (verem) ve lepra  (cüzam) gibi  iki  önemli hastalığın  etkenidirler. Aside ve alkole dirençli bakterilerdir. Actinomyces ve Nocardia’lar Gram pozitif, fllamentöz bakterilerdir. İnsanlarda seyrek olarak hastalık oluştururlar.  Genellikle oluşturdukları hastalıklar kronik  ve granülamatöz tiptedir. Spiroketler içerisinde insanlar için en önemli  patojen, siflliz etkeni olan Treponema  pallidum’dur. Borrelia ve Leptospira’lar  daha  seyrek olarak hastalık oluştururlar. Rickettsia ve Chlamydia’lar sentetik  besiyerlerinde üreyemeyen  bakterilerdir. Rickettsia’lar tifüs grubu  hastalıkları, Chlamydia’lar ise trahom  başta olmak  üzere  çeşitli tipte enfeksiyonları oluşturabilirler. Mycoplasma’lar ise sentetik  besiyerlerinde  üreyebilen ve bakteri  duvarı  bulunmayan mikroorganizmalardır. Mikoplazma lar, insanlarda en sık olarak atipik  pnömoni etkeni olarak karşımıza  çıkarlar.

MİKOBAKTERİLER (MYCOBACTERİA)

Mikobakteriler, Mycobacteriaceae ailesi  içinde  yer  alırlar. Bu aile  içerisinde yer alan  ve insanlarda hastalık oluşturan bakteriler Mycobacterium tuberculosis, atipik mikobakteriler ve Mycobacterium lepra’dır.

AKTİNOMİÇESLER (ACTINOMYCES)

Gram pozitif,  dokularda fılamentöz yapıda, kültürlerden yapılan preparatlarda daha çok basil  görünümünde bakterilerdir. Filamentöz yapıların ortalarında granüler oluşumlar  bulunur. Hematoksilen-Eozin boyası ile  incelemede granüler yapılar pembe olarak görülür. Aside  rezistan  yöntemle boyanmazlar. Hareketsizdirler, spor oluşturmazlar. Actinomyces’lerden bir çoğu toprak  ve organizma dışında saprofit olarak bulunur. İnsanlarda hastalık oluşturan en önemli  tür Actinomyces israelii’dir. Aktinomikoz’a neden olabilen A. naeslundii, A. radringae ve A. turicensis gibi başka türler de bulunmaktadır.

A. israelii anaerop üremekle birlikte, bir çok kökeni mikroaerofilik olarak üreyebilir. Bir kaç  pasajdan sonra  aerobik üreme  özelliği gösterirler. Optimal  üreme ısıları 37 °C ve pH 7,2-7,4  ’dür. Kültürde  en iyi üreme  beyin  kalp  buyyonu ve agarında  gözlenir. Kolonileri  beyin  kalp  infüzyon agarında 4-6 gün sonra  1 milimetre- den  küçük ve koloni  mikroskobu ile  incelendiğinde molar  diş görünümündedir. Sıvı besiyerlerinde ve özellikle tiyoglikolatlı buyyonda bulanıklık  oluşturmadan ve tüp dibinde tek tek beyazımsı granüller halinde dipte  çöküntü yaparak ürerler.

Actinomyces türleri tarafından, aktinomikoz hastalığı oluşturulur.  İnsanlarda 4 klinik  şekline rastlanabilir. Bunlar  servikofasiyal(=boyun bölgesi), torasik(=göğüs bölgesi), abdominal(=karın bölgesi) ve yaygın şekildir.

Serviko-fasiyal şekil en sık rastlanan klinik  tablodur. Lezyon  yüz,  boyun, dil ve mandibulada görülebilir. Etkenin  oluşturduğu derialtı lezyonları Şstülize  olma özelliğindedir. Akıntı,  kanlı  irinli  ve aktinomikoz için  karakteristik olan  sarı  tanecikler  şeklinde  sülfür  granülleri özelliğindedir. Sülfür granülleri A. israelii topluluğundan ibarettir.  Servikofasiyal aktinomikoz’a normal  ağız şorasında bulunan aktinomiçesler neden olmaktadır.

NOCARDIA

Bu cins  içerisinde yer  alan  bakterilerden insanlar için  fırsatçı  patojen  olan  türler Nocardia asteroides ve daha  az sıklıkta ise Nocardia brasiliensis’dir. N. asteroides, Gram pozitif  kok  ve basil  görünümünde ancak ilk üremelerinde filamentöz görünümdedir. %1 sülfirik  asit  ile  dekolorize edildiği  zaman  aside  dirençli boyanma özelliği gösterir.  Basiller doku  salgıları ve irinli lezyonların incelenmesinde basil ve filamentöz yapıdadırlar. Aerobik  olarak çoğu besiyerinde yavaş olarak üreyebilirler. Sabouraud agarda 3-4 haftada  sarı-turuncu, kırmızı renkli  havasal beyaz iplikçiklerden oluşan koloniler yaparlar. Biyokimyasal özelliklerinden tür ayırımında yararlanılır. N. asteroides jelatin agarda üreyemezken, N. brasiliensis üreyebilir. Bütün nokardiyalar üreaz  enzimine sahiptirler. Hücre  duvarının kromotografik iden- tifikasyonu ile tür ayırımı yapılabilmektedir.

Oluşturduğu Hastalıklar: Daha çok  sistemik, daha  az olarak da lokalize miçetoma  şeklinde  enfeksiyonlar oluştururlar.  Akciğer nokardiyozu en  sık  görülen klinik  şekildir.  Akciğerlerde  pnömoni ve plevra  tüberkülozuna benzer  lezyonlar yapar.

SPiROKETLER

Spirochaetales takımı içerisinde yer alan  bakteriler spiroket grubu  bakteriler olarak bilinir.  Bu takım  içerisinde Spirochaetaceae ve Leptospiraceae olmak  üzere  iki  familya  bulunur. Spirochaetaceae familyası içinde  insanlar için patojen  olan Treponema  ve Borrelia cinsleri  yer alır.  Leptospiraceae familyasında ise Leptospira cinsi insan için patojendir.

RİKETSİYALAR (RICKETTSIA)

Bu mikroorganizmalar, çomakçık şeklinde  bazen  Şlamentli, kesinlikle canlı  hüc- re dışında  üretilemeyen, hücre  içinde  ise  daha  çok  sitoplazmada yerleşip  bazen de nükleusta yer  alabilen bakterilerdir. Hücre  dışında  ve 56 °C ’de çabuk  inakti- ve olabilirler. Bu cins içerisinde insanlarda hastalık oluşturabilen önemli  türler; R. prowazekii, R. typhi, R. rickettsii, R. akari, R. conori  ve R. tsutsugamushi’dir. Riketsiyalar, 0,3-0,6  mikrometre en  ve  0,8-2  mikrometre boyundadırlar.  Kirpik  ve kapsülleri yoktur. Gram negatiftirler. Giamsa,  Castenada ve Macchiavello yöntem- leri ile iyi boyanırlar. Giemsa  ile mavi,  Macchiavello ile kırmızı, Castenada ile mavi renk  alırlar.

Canlı hücre  dışında  üretilemezler. Hücrede  sitoplazma içinde  üremekle birlikte vakuollerde (fagolizozomlarda) üreyemezler. Bazı  suşlarının  nükleus içinde  de üreyebildiği gösterilmiştir.  Embriyonlu  yumurta sarı  kesesinde ve bazı  memelilerden  hazırlanan doku  kültürlerinde üretilmeleri mümkündür. Çoğalmaları  enine doğru ikiye  bölünerek olur. Optimal  üreme  ısıları 32-35°C arasında değişir. Bitlere R. prowazekii verilerek üretilebilir. Ayrıca  tifüs grubunda toplanan R. prowazekii ve R. typhi  tavşan ya  da kobay testisinde antijenik yapısı değişmeden  üretilebilir. R. tsutsugamushi tavşan gözünde 3-4 gün  içerisinde enfeksiyon oluşturarak  ürer. Riketsiyalar bakterilere benzer  enzimleri sayesinde kendi  metabolizmalarını  sağla- yabilme yeteneğindedirler. Bir çok Şziksel  etkenlere ve kimyasal maddelere karşı dayanıksızdırlar. Riketsiya’ ların  grup  ve türe özgül  antijenleri daha  çok hücre  çe- perlerinde bulunur. Türe özel olanların ısıya dayanıksız yüzey antijeni  oldukları ve hipotonik eriyiklerde  safaştırılmak suretiyle elde  edilebilecekleri, organizmada koruyucu bağışıklık oluşturdukları bilinmektedir.

Riketsiya’ ların  tanısında, oluşturdukları eritrosit  duyarlılaştırıcı enzimleri saye- sinde  indirekt  hemaglutinasyon deneyleri yapılabilir. Riketsiya’ larda  bulunan bazı antijenler ile bazı Proteus bakteri  antijenleri ortak özellik gösterir.  Bunların başlıca- ları Proteus X19, X2, XK’dır. Bu özelliklerinden pratikte  yararlanarak Riketsiya en- feksiyonu geçiren kişilerin  serumlarında Proteus’ların O antijenlerine karşı aglutinasyon yöntemi ile antikor  aranır. Bu aglutinasyon testine  “Weil-Felix” reaksiyonu adı  verilir.

KLAMİDYALAR (CHLAMYDIACEAE)

Bu cins  içinde  yer  alan  bakteriler zorunlu  hücre  içi parazitidirler. 0-2-1,5  mikro- metre çapında ve hücre içi gelişme dönemlerine göre farklı görünümler veren mik- roorganizmalardır. Hücre içinde  üç dönem  (elementer, inisiyal, ara)  geçirirler.

Klamidyaların enfeksiyöz özelliğe  sahip  olan  elemanter cisimcikleri vardır.  Bu cisimcikler hücreye yapışarak fagosite  edilirler. Girdikleri  yerde gelişim göstererek büyürler. İnsiyal cisimcikler haline  dönüşürler.  İkiye bölünerek hızla  çoğalma işle- mi başlar. Daha sonra  elemanter cisimcikler haline  dönüşürek, içlerinde mikroko- loniler  oluşur. Kolonilerin etrafını  saran zar ve hücre  parçalanınca elemanter cisim- cikler  hücre  dışına çıkar.  Bir hücre  içerisine birden  fazla elemanter cisimcik girebilir. Elementer  cisimcikler, Giemsa  ile pembe, Macchiavello ile kırmızı, hücre  sitop- lazması ise  mavi  renkte  boyanır. İnisiyal cisimcikler ise  Giemsa  ile  mavi  boyanır. Ayrıca  şoresan  boyama yönteminden de yararlanılmaktadır.

Klamidyalar, kendi  yapı  taşlarını  ancak konak hücre  içinde  oluşturabildiklerin- den  enerji  parazitidirler. Klamidyaların hücre  duvarı  gram  negatif  bakterilere ben- zer. Klamidyalar suni besi ortamında üremezler. Embriyonlu  yumurta sarı kesesinde  ve doku  kültürlerinde üretilebilir. Isıya,  eter,  formalin  ve fenol  gibi  antiseptik maddelere karşı dayanaksızdırlar. Tetrasiklin, kloramfenikol ve eritromisin gibi ke- matöropetiklere duyarlıdır. Klamidyaların gruba  ve tipe özgül  olmak  üzere,  iki tip antijenleri bulunur. Ayrıca  nötralizasyon deneyleri ile  gösterilebilen toksik  etkiye sahiptirler.

MİKOPLAZMALAR (MYCOPLASMA)

Çok küçük oldukları için bakteri  filtresinden geçer, ışık mikroskobunda görülmez. Hücre duvarı  bulunmadığından Gram yöntemi ile boyanmazlar. Gram negatif  olarak  kabul  edilirler. Bazıları mukozalarda (solunum, ürogenital) şorada  bulunur. Özel  zengin besiyerlerinde ürerler, kolonileri çok  küçüktür. İnsanlarda hastalık oluşturan türlerden M. pneumoniae atipik  pnömoni ve üst solunum yolu  enfeksi- yonu  etkenidir. M. hominis, M. genitalium, Ureaplasma spp.  ise  genital sistemde hastalık oluştururlar.

M. pneumoniae, sadece insanda hastalık yapar. Hastalık damlacık yoluyla bula- şır. Bakterinin inkübasyon süresi  1-3 haftadır. En çok çocukluk ve genç  erişkin yaş grubunda olmak  üzere  M. pneumoniae bağlı enfeksiyonlar toplumda yaygındır.

Mikoplazmaların büyüklükleri 50-300 nanometre boyutlarında değişir. Sert hüc- re duvarına sahip  olmamaları nedeniyle çeşitli mikroskobik görünümler alabilirler (kok,  basil,  puro,  iğ, vb).  Giemsa  ve Castenada yöntemi ile  boyanırlar. Karanlık alan  mikroskobu ve faz kontrast  mikroskobu ile iyi incelenirler. Canlı  hücre  dışındaki  ortamlarda üreyebilirler. Katı besiyerinde koloni  mikroskobunda incelendik- lerinde, sahanda pişmiş yumurta görünümünde (ortası  tümsek  kenarları yassı) koloni oluştururlar.

UREAPLASMA

Yaklaşık  300 nm çapında hücre  duvarı  bulunmayan, Gram negatif, hareketsiz bir bakteridir. MikroaeroŞl olup,  üreme  ortamlarında % 5-10 CO2 ilavesi ile üreme- leri arttırılır. Genel  kullanım besiyerlerinde üremezler. Üreyebilmeleri için besiyer-

lerinde %5-10 serum bulunması gerekir. Katı besiyerinde oluşturduğu koloniler 15- 60 mikrometre büyüklüğündedir. Bu bakteri  hızlı  üreaz  enzim  aktivitesine sahip olduğundan bu isimle  anılmaktadır. Üreaplasma urealyticum’un, antijenik yapıla- rına  göre  en az 14 serotipi  bildirilmiştir.  İnsanlarda ürogenital mukoza şorasında bulunabilmektedir. Hastalık belirtisi  göstermeyen kişilerde  de bu bakteriye ait öz- gül antikorların varlığı gösterilmiştir.  İnsanlarda gonokoksik olmayan ve gonokok sonrası  üretrit etkenlerinden biridir.  Ayrıca  kadınlarda akut pelvis  enfeksiyonlarına

neden olduğu bildirilmiştir.  Mikrobiyolojik tanıda serolojik testlerden yararlanılır.

1.    Aşağıdakilerden hangisi Mycobacterium tuberculo- sis’ in özelliği değildir?

a.      Tüberküloz hastalığını oluştururlar.

b.     Asid+alkole  dirençli boyanma özelliği gösterirler.

c.      Löwenstein-Jensen besiyerinde üretilirler.

d.     Aerop üreme  gösterirler.

e.      M. tuberculosis katı  besiyerlerinde 24-48  saat içinde  koloni  oluştururlar.

2.    Sentetik  besiyerlerinde üretilemeyen  Mycobacteri- um türü aşağıdakilerden hangisidir?

a.      M. leprae

b.     M. tuberculosis

c.      M. bovis

d.     M. africanum

e.      M. microtii

3.    Löwenstein-Jensen besiyerinde, M.tuberculosis üre- diğinde görünümü neye  benzetilir?

a.      Pamuksu

b.     Kadifemsi

c.      Ekmek kırıntısı

d.     Yünsü

e.      Sümüksü

4.    Balgamın likefaksiyonu işleminde  aşağıdaki  hangi  kimyasal madde kullanılır?

a.      N-acetyl-L-cystein (NALC)

b.     H2O2

c.      Asit

d.     Alkol

e.    Su

5.    Aktinomikoz vücudun en sık hangi  bölgesini tutar?

a.      Karın

b.     Boyun  bölgesi

c.      Göğüs boşluğu

d.     Akciğer

e.      Karaciğer

6.    %1 SülŞrik  asit  ile  dekolorize edildiği  zaman  aside  dirençli boyanma özelliği gösteren bakteri aşağıdakiler-  den  hangisidir?

a.      Actinomyces israelii

b.     Nocardia brasiliensis

c.      Treponema pallidum

d.     Borrelia recurrentis

e.      Leptospira interrogans

7.    Kazanılmış siŞliz aşağıdaki hangi  yolla bulaşır?

a.      Solunum yolu

b.     Sindirim  yolu

c.      Cinsel  temas

d.     Kene ısırması

e.      Bit ısırması

8.    Weil hastalığı  aşağıdaki hangi  bakterinin alt türü ta- rafından oluşturulur?

a.      Treponema pallidum

b.     Borrelia recurrentis

c.      Leptospira interrogans

d.     Rickettsia  tsutsugamushi

e.      Rickettsia  prowazekii

9.    Riketsiya’lar aşağıdaki  hangi  bakteri  cinsi  ile  ortak antijenik yapıya sahipdir?

a.      Klebsiella

b.     Pseudomonas

c.      Streptococcus

d.     Proteus

e.      Nocardia

10.   Kendi yapı  taşlarını ancak konak hücre  içinde oluş- turabildiklerinden enerji  paraziti  olarak  adlandırılan bakteri  aşağıdakilerden hangisidir?

a.      Mycoplasma

b.     Nocardia

c.      Actinomyces

d.     Chlamydia

e.      Mycobacterium

1.  e       2.  a       3.  c      4.  a      5.  b      6.  b      7.  c       8.  c       9.  d      10.  d